زن از زبان سردبیر

(قسمت نهم)

دکتر اسداله معظمی‌گودرزی

«به نقل از دایرۀ‌المعارف زن ایرانی»

 

در بیان شاعرانه و استعاری گاهان (مثلاً یسن ۴۴، بند ۳) گاهی هرمزد، پدر خوانده می‌شود؛ پدر راستی و اندیشة نیک است و در یسن ۴۵، بند ۴ سپندارمذ دختر نیک‌کنش اوست. صفاتی که پرتو ذات اویند ـ بعداً به صورت امشاسپندان، یعنی بی‌مرگان مقدس یا ملائک مقرب در می‌آیند ـ سه مذکرند و سه دیگر مؤنث: بهمن (= اندیشة نیک)، اردیبهشت (= بهترین راستی) و شهریور (= شهریاری) که هر سه مذکرند و سپندارمذ (= شایستگی مقدس)، خرداد (= کمال) و اَمُرداد (= جاودانگی) مؤنث‌اند. در این استعاره برابری میان دو جنس وجود دارد. در دینکرد نسبتِ دختریِ سپندارمذ را با هرمزد تمثیلی از پیوند درست‌منشی یا خرد دانسته‌اند.

به گزارش یسن ۵۳، زرتشت پیامبر، پوروچیستا، جوان‌ترین دختر خود را می‌خواند تا پس از همه‌پرسی و مشورت با او اعلام کند که آیا جاماسب، مرد برگزیده را برای همسری خود شایسته می‌بیند یا نه‌؟ و در‌پی آن دوشیزگان و جوانان را که در آینده ازدواج خواهند کرد، اندرز می‌دهد تا بکوشند که در نیکی بر یکدیگر سبقت گیرند. سرود آخرین گاهان، با واژه‌های بهترین آرزو آغاز می‌شود. این آرزوی بهتر برای آن شادمانی است که از پرتو راستی و اندیشة نیک بدست می‌آید و خرمی جاودانه است.

در بند سوم یسن ۵۳، تصویر خانوادة گسترده و پدرسالارِ کهنِ آریایی به‌خوبی پیداست. نسبت پوروچیستا به پدر و خاندان پدری می‌رسد و پدر، او را به شوهر می‌دهد. این سنت باستانی در خانوادة هند و اروپایی وجود داشته است و هنوز هم بقایای آن را می‌توان مشاهده کرد. وظیفة زن خشنود کردن پدر و شوهر و نیز مردم دیگر است و شوهر وی سرپرستی و رهبری و سالاری خانوادة خویش و عروس و فرزندان آینده‌اش را برعهده دارد.

در متون نیایشی اوستا (یعنی بخشهای غیرگاهانی یسنا، ویسپرد و یشتها) بازتاب ارجمندی زن در وحی زرتشتی بیشتر برجای است. نخست از حیث موضوع که درود و ستایش یزدان و عالمیان است و دیگر به علت قدمت و بیان نظرگاههای جدید دینی. این متون همپاییِ نزدیک‌تری با گاهان دارند و مردان و زنان و فرزندان را در موارد بسیار همراه با یکدیگر یاد می‌کنند و در ستایش فروهر، یاوران بی‌آلایش و ازلی و ابدی مردم، مردان و زنان پرهیزگار را در همة سرزمینها درود می‌فرستند. همسو با همین مفهوم در زند وندیداد، پرهیزگاری به پیروان همة ادیان دیگر نیز اختصاص دارد، نه فقط به پیروان آیین زرتشت.

 

«ادامه دارد…»